شرایط ناشران برای انتشار داستان ایرانی/۱ رمان‌های عامه‌پسند ضربه‌ای به ادبیات نمی‌زند
این روزها سرانه مطالعه و آمارهای موجود در بازار کتاب نشان می‌دهد که وضعیت کتاب و کتاب‌خوانی چندان مناسب نیست اما طبق لیست پرفروش‌های بازار کتاب، می‌توان متوجه شد که ژانر داستان بلند و رمان، وضعیت بهتری نسبت به سایر حوزه‌‌ها دارد. وقتی به این آمارها می‌نگریم، سهم داستان ایرانی کمتر از ترجمه آثار ادبیات خارجی هست.بررسی شرایط ناشران در انتخاب و نشر کتاب‌های داستان ایرانی، موضوع مجموعه گفت‌وگو‌هایی با ناشران است؛ تا دریابیم آیا میان انتخاب‌های ناشران برای چاپ داستان ایرانی، و استقبال کمتر از آثار داستان‌نویس‌های وطنی در قیاس با آثار ترجمه شده، نسبتی هست یا خیر؟
مخاطب تصمیم می‌گیرد که به سراغ کدام کتاب یا ناشر برود
بهرنگ کیائیان، مدیر دفتر نشر «نشرچشمه» در توضیح وضعیت نشر کتاب‌های داستان گفت: اگر به وضعیت نشر کتاب در کشورهای پیشرفته توجه کنیم متوجه می‌شویم که در این کشورها هیچ محدودیتی برای انتشار کتاب وجود ندارد و نویسنده با مراجعه به سایتی مانند آمازون می‌تواند، کتابش را ظرف چند ساعت منتشر کند. به نظر من انتشار کتاب‌های ضعیف و بی‌محتوا هیچ ضربه‌ای به ادبیات و حوزه داستان نمی‌زند چراکه هیچ‌کس نمی‌تواند جلوی نویسنده را برای انتشار کتابش بگیرد و این مخاطب است که باید تصمیم بگیرد به سراغ کدام نویسنده یا ناشر مورد علاقه‌اش برود.
وی ادامه داد: به نظرم انتشار کتاب‌های ضعیف مانند انتشار رمان‌های عامه‌پسند ضربه‌ای به ادبیات نمی‌زند و ادبیات نباید با چنین ملاک‌هایی سنجیده شود. نگاه ما به مخاطب‌های کتاب، باید نگاهی خاص باشد زیرا مخاطب‌ها باهوش هستند و می‌دانند که باید به سراغ کدام ناشر یا کتاب بروند. بنابراین نباید نگران کتاب‌زدگی در جامعه از طریق خواندن کتاب‌های ضعیف باشیم.
هشت بار بازبینی کتاب قبل انتشار در چشمه
مدیر دفتر نشر «نشرچشمه» با اشاره به نحوه پذیرش داستان برای انتشار در این انتشارات اظهار کرد: از همان ابتدای شروع کار انتشارات، ارزیابی کتاب‌های داستان توسط پدرم (حسن کیائیان)، دوستان و مشاوران انتشارات انجام می‌شد و کتاب‌هایی که از نظر داستان و محتوا ارزش کافی داشتند، در پروسه چاپ قرار می‌گرفتند اما از ۱۵ سال پیش و با گسترش انتشارات و افزایش کتاب‌ها، تصمیم گرفتیم تا این بررسی‌ها را سیستماتیک کنیم.
وی افزود: در سیستم جدید شاید یک کتاب از مرحله تایید تا انتشار بیش از ۸ بار توسط افراد مختلف مانند مشاور، نویسنده، ویراستار و نمونه‌خوان، بررس خوانده شود؛ حتی ما در برخی مواقع یک کتاب را دو بار ویراستاری می‌کنیم زیرا معتقدیم، وقتی فرد هزینه می‌کند و وقت می‌گذارد، وظیفه ماست کتاب باکیفیت تحویل مخاطب بدهیم.
فایل کتاب‌های چشمه تا دو سال آینده بسته شده است
کیائیان در تشریح زمان انتشار یک اثر در نشرچشمه گفت: پروسه انتشار کتاب‌ها یکسان نیست و زمان انتشار هر کتاب با کتاب دیگر تفاوت دارد. با توجه به کشش بازار صلاح نیست که در هر ماه ۱۰ عنوان کتاب منتشر کنیم، بنابراین برای انتشار کتاب‌ها برنامه‌ریزی می‌کنیم. ما برای انتشار کتاب‌ها برنامه بلند مدت داریم و در حال حاضر تا دو سال آینده مشخص است که چه کتاب‌هایی از نشرچشمه منتشر خواهد شد.
وی ادامه داد: به دلیل برنامه‌ریزی‌های بلند مدت در حال حاضر اگر کتاب بسیار خوب و قابل قبولی به‌دست ما برسد، در بهترین شرایط در سال ۹۸ منتشر خواهد شد.
مدیر دفتر نشر «نشرچشمه» معتقد است که این انتشارات همه آثار را بررسی می‌کند و تفاوت زیادی میان نویسندگان قائل نمی‌شود و در توضیح این موضوع اظهار کرد: بدون شک ما تفاوت خاصی بین نویسندگان قائل نمی‌شویم و همه آثار را بررسی و ویراستاری می‌کنیم اما این طور نیست که به دلیل سیستم انتخاب کتاب و بررسی‌های هیات انتخاب، از برخی نام‌ها که باعث افتخار نشرچشمه هستند عبور کنیم.
وی افزود: بدون شک منتقدان وقتی به نقد کتاب نویسند‌ه‌ای سرشناس می‌پردازند، به ناشر توجه چندانی نمی‌کنند و پیکان‌ها به سمت نویسنده است. اینکه ما نویسندگان را به یک چشم نگاه نمی‌کنیم به معنی پارتی بازی نیست و این نشانه احترام ما به نویسندگانی است که با ما کار کرده‌اند.
وضعیت داستان ایرانی نسبت به دهه ۸۰ افت کرده است
کیائیان با اشاره به عدم استقبال جامعه از داستان‌های ایرانی گفت: قبول دارم که وضعیت داستان ایرانی نسبت به دهه ۸۰ تغییر کرده است و آن‌طور که باید از داستان ایرانی استقبال نمی‌شود اما در همین شرایط هم کتاب‌هایی مانند «بنی‌آدم» محمود دولت‌آبادی یا «پاییز فصل آخر سال است» نسیم مرعشی مورد پسند مردم قرار می‌گیرند. اگر به کتاب‌های پرفروش خارجی نیز توجه کنید، متوجه خواهید شد که همه این کتاب‌ها عامه‌پسند هستند و در کشورهای دیگر نیز فروش خوبی داشته‌اند.
وی ادامه داد: در این بررسی‌ها، متوجه خواهید شد که هیچ کدام از این آثار، کتاب‌های روشنفکری نیستند و شاید اگر آمار دقیقی منتشر شود، کتاب‌های عامه‌پسند فارسی نیز در این لیست‌ها قرار بگیرند، اما گویی ناشران علاقه‌ای ندارند تا این کتاب‌ها را در لیست پرفروش‌های خود اعلام کنند. اسم نمی‌آورم اما کتابی را می‌شناسم که در روز رونمایی ۴۰۰ نسخه از آن به فروش رفت اما ناشر علاقه‌ای به اعلام فروش آن نداشت. به هر حال همیشه مرغ همسایه غاز است و کتاب عامه‌پسند خارجی، خوب و کتاب عامه‌پسند ایرانی بد است.
کتاب‌سازی در حوزه داستان نداریم
مدیر دفتر نشر «نشرچشمه» کتاب‌سازی در حوزه داستان را قبول ندارد و در این رابطه اظهار کرد: من موافق استفاده از کلمه «کتاب‌سازی» در حوزه داستان نیستم چراکه ما در این عرصه کتاب‌سازی نداریم و بیشتر سرقت سوژه اتفاق می‌افتد. به نظر من یک پژوهشگر، محقق یا مصاحبه‌گر می‌تواند دست به کتاب‌سازی بزند اما این کار از پس نویسنده رمان بر نمی‌آید زیرا داستان نوشتن کار بسیار سختی است و نیاز به خلاقیت دارد.
وی افزود: امکان دارد ما به دو نفر یک سوژه و موضوع مشخصی بدهیم و از آنها بخواهیم که درباره این موضوع رمانی بنویسند. بدون شک وقتی شما آن دو رمان را بخوانید این دو کتاب تفاوت بسیار زیادی با هم خواهند داشت و این نشان می‌دهد که داستان نوشتن یک پروسه خلاقانه است.
کیائیان با اشاره به آینده داستان ایرانی گفت: متاسفانه در سال‌های ۸۸ تا ۹۲ شرایطی بدی بر انتشار کتاب‌های داستانی حاکم شد و برای یک دوره مشخص، داستان ایرانی شرایط خوبی را سپری نکرد. داستان ما پتانسیل بسیار خوبی دارد اما حالا کمی پراکنده است. البته در سال‌های گذشته اتفاقات خوبی رخ داده است و اگر وضعیت به همین شکل باقی بماند، در آینده‌ای نزدیک، شاهد شکوفایی داستان ایرانی و انتشار کتاب‌هایی درخشان خواهیم بود.
